Η «Αγία Ελένη» του Παλιόπυργου των Μολάων.

Του Κώστα Πραχάλη
Στην Α΄ έκδοση του βιβλίου «ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ» το 2008, όσο κι αν οι πληροφορίες που είχα συλλέξει για «μια…πολύ παλιά εκκλησία της Αγίας Ελένης» ήταν αρκετές, το δύσβατο του τόπου και η πυκνή άγρια βλάστηση στο χώρο Ν.Δ. του Παλιόπυργου με αποθάρρυνε να ψάξω όσο έπρεπε κι έτσι έμεινα σε μια…εξ αποστάσεως φωτογράφηση των ερειπίων.
Στη δεύτερη προσπάθεια (επανέκδοση) η επιμονή έφερε αποτέλεσμα. Με τη βοήθεια τού Γιώργου του Μυλωνάκου (Πετροπαλούκα), κόπηκαν οι θάμνοι, που με τα χρόνια είχαν γίνει δέντρα ολόκληρα, καθαρίστηκε ο χώρος και αποκαλύφθηκε τελικά ένα μικρό τμήμα από τον τοίχο της «κόγχης» του παλαιότατου ναού, που βρίσκεται εκεί μπαζωμένος από τα υλικά , με τα οποία είχε κάποτε κτιστεί.
Η όλη εικόνα του ερειπίου δε θυμίζει εκκλησία. Πρόκειται όμως αναντιρ-ρήτως για το βυζαντινό ναό της Αγίας Ελένης , για τον οποίο και η τοπική παράδοση δια στόματος των παλαιοτέρων ομιλεί, αλλά και ο Άγγλος περιηγητής TRAQUAIR (έκδοση Βρετ. Σχολής B.S.A. τόμ. 12 σελ. 270) αναφέρει «….ερείπια εκκλησιών στους πρόποδες του βράχου υποδεικνύουν την ύπαρξη βυζαντινής πόλης» και ο Αντώνιος Κατσώρης (Επαρχία Επιδαύρου Λιμηράς σελ. 66) επιβεβαιώνει « εις τους πρόποδας του βραχώδους φρουρίου υπήρχον μικραί εκκλησίαι*, από τας οποίας σώζονται ερείπια μόνον της εκκλησίας Κων/νου και Ελένης».
Είναι ο παλαιότερος ναός των Μολάων !
Κατά την παράδοση, τα σημερινά ερείπια δεν ανήκουν στον αρχικό ναό, ο οποίος, όπως λένε, είχε κτιστεί από τους πρώτους οικιστές του χώρου μετά την εκεί εγκατάστασή τους, αλλά σε επανακατασκευή του λόγω ολοσχερούς καταστροφής.
Όπως και να’χει, το άγνωστο στους πολλούς απομεινάρι του ναού της Αγίας Ελένης, είναι το παλαιότερο από τα υπαρκτά δομημένα στοιχεία της ιστορίας των Μολάων, που φανερώνουν τη βυζαντινή αφετηρία της πόλης.
Συνεχόμενο με το θαμμένο ναό σε σχήμα (Τ), υπάρχει καμαροσκέπαστο μονόχωρο κτίσμα, που από μακριά μοιάζει με εκκλησία και που δεν είναι βεβαίως, αφού είναι κλειστό από παντού με τοίχους, χωρίς ίχνος Αγίου Βήματος.
Θα μπορούσε βέβαια να πει κανείς ότι πρόκειται για το νάρθηκα του βυζαντινού ναού, αλλά το μεγάλο του μέγεθος σε σύγκριση μ’ αυτόν και η έλλειψη πρόσβασης απ’ όλες τις πλευρές του, καθώς και τα σημάδια επαφής στην τοιχοδομία των δύο κτισμάτων δικαιολογούν την άποψη ότι πρόκειται για μεταγενέστερη κατασκευή–προσθήκη, που χρησιμοποιήθηκε από τους Τούρκους, μαζί με το ναό, για τις ανάγκες της φρουράς του Πύργου.
Εξ’ αιτίας της μικρότερης ηλικίας του από τον αρχικό ναό, μένει ακόμη όρθιο και συνεχίζει να τροφοδοτεί τη διαμορφωμένη με τα χρόνια αντίληψη, ότι αυτό το κτίσμα είναι η «Αγία Ελένη». Όποιον κι αν ρωτήσεις, έτσι θα σου πει.
Ο Γ. Μυλωνάκος μού έδωσε δύο σχετικές πληροφορίες:
α) Ο πατέρας του θυμόταν από τη δική του παιδική ηλικία – κοντά στο 1900 –
τη συγκίνηση και την ταραχή των μεγαλυτέρων, όταν, μετά από μια
χειμωνιάτικη θεομηνία, συζητούσαν την είδηση ότι…«έπεσε η Αγια- Ελένη!».
β) Η είσοδος στο ναό ήταν…παραδόξως στην ανατολική πλευρά του (στη μια
άκρη του Ιερού), επειδή όλες οι άλλες πλευρές του δεν ήταν προσβάσιμες.
Ο Ν. Ντανάκας, ο γνωστός βιβλιοπώλης των Μολάων, στη γνώμη και τις γνώσεις του οποίου «φιλτράριζα» ό,τι έπεφτε στην αντίληψή μου, από την παράδοση σχετικά με την «Αγια- Ελένη», επιβεβαιώνοντας όλα τα παραπάνω, μού είχε αναφέρει και το εξής:
Στα νεανικά του χρόνια συνήθιζε κάθε Κυριακή απόγευμα να ανεβαίνει στην Αγια-Ελένη του Παλιόπυργου και καθισμένος στην ίδια πέτρα του « Ιερού της», να ακούει από το ραδιοφωνάκι του το…ποδόσφαιρο της Αθήνας.
Σε μια απ’αυτές τις επισκέψεις είδε ξαφνιασμένος κάτω, μπροστά στο Ιερό, ένα
λάκκο φρεσκοανοιγμένο στις διαστάσεις τάφου, που , κατά τη γνώμη του, είχε ανοιχτεί την προηγούμενη βροχερή νύχτα.
Τι βρήκαν ; Τι ξέθαψαν άραγε οι άγνωστοι «τυμβωρύχοι»; Ο ίδιος πάντως , από έναν «απροσδιόριστο» φόβο, δεν πήγε να ξανακαθίσει, από τότε, στην πέτρα του Ιερού της Αγίας-Ελένης, την οποία και…«υπεραγαπούσε σαν το…παλιότερο πράγμα των Μολάων», όπως μου έλεγε.
Στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, με πρωτοβουλία της Ελένης Λαμπρινάκου έγινε -κάποιες λίγες φορές- λειτουργία στο υπάρχον κτίσμα με την καμάρα, την ημέρα της εορτής (21 Μαϊου). Κρεμάστηκαν μάλιστα εικόνες στους τοίχους και καντηλάκια και…ζωντάνεψε κατά ένα τρόπο η «Αγια-Ελένη», αλλά, όπως ήταν επόμενο, η προσπάθεια εγκαταλείφθηκε, εξαιτίας των πολλών δυσκολιών.
Τη δεκαετία του ’50, ο Γκίκας Καναβάρος με την ίδια πρόθεση «της αναβίωσης» και με δικές του δαπάνες έκτισε ναϊδριο της Αγίας Ελένης κολλημένο ΒΔ στο βράχο, το οποίο όμως ούτε εγκαινιάστηκε ούτε λειτουργήθηκε ποτέ. Σ’αυτό αποθηκεύτηκε πλήθος εικόνων του δεύτερου ναού της Αγίας Παρασκευής κατά την κατεδάφισή του για να ανεγερθεί ο σημερινός.
Τα τελευταία χρόνια ο Νίκος Σταύρ. Μυλωνάκος (Μολαϊτης, κάτοικος Βλαχιώτη) επειδή έβλεπε πολύ συχνά στον ύπνο του, τον Αρμένη χωροφύλακα, που ερωτοχτυπημένος είχε πέσει προπολεμικά από τον Παλιόπυργο, έφτιαξε στο σημείο που τον βρήκε σκοτωμένο, σιδερένιο εικονοστάσι, που το βλέπουμε στην άκρη του δρόμου σε μια εσοχή σύρριζα στο βράχο. Κι αυτό Αγία Ελένη. Τυχαίο ;
Όχι, αν σκεφτεί κανείς ότι η πατροπαράδοτη ιστορία που «έτρεχε» από πάντα μεταξύ των κατοίκων της πόλης μας, μιλούσε για «Αγία Ελένη» και μάλιστα χωρίς το …«Κωνσταντίνος».
Αν τώρα προσθέσουμε εδώ το γεγονός ότι και ο κοιμητηριακός ναός των Μολάων είναι αφιερωμένος στους αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη, (τέταρτη διαχρονική αναφορά) ευλόγως αντιλαμβανόμαστε ότι η «Αγία Ελένη» του Παλιόπυργου είναι η αφετηρία μιας μακραίωνης παράδοσης στη συλλογική μνήμη των Μολάων, που τείνει όμως να εκλείψει, αφού οι νεότερες γενιές της πόλης αγνοούν παντελώς σχεδόν την ύπαρξη του ερειπωμένου ναού της.
Κι αυτό είναι που θέλω να αποτρέψω με την αποκάλυψη και τη φωτογράφηση του ερειπίου και την ειδική αυτή καταχώριση στην επανέκδοση του βιβλίου.
Το ερώτημα βεβαίως , γιατί εκείνοι οι Βυζαντινοί «Πρωτομολαϊτες» έχτισαν την Αγία Ελένη τους πίσω από το βράχο, μόνο μια απάντηση μπορεί να έχει.
Για να μη φαίνεται από πουθενά!
Αυτό το γεγονός, μαζί με τις δυσκολίες της πρόσβασης (δεν υπάρχει πλέον ούτε ίχνος από κάποιο μονοπάτι) καθιστούν αδύνατη σχεδόν την προσέγγιση και εκμηδενίζουν την προοπτική για την ανέγερση στο ίδιο σημείο μιας νέας «Αγίας Ελένης».
* Η άλλη «μικρά εκκλησία» – εκτός από αυτήν της Αγ. Ελένης -είναι κατά τον Αντ. Κατσώρη- βυζαντινός ναός της Αγ. Παρασκευής, ο οποίος προϋπήρχε εκεί (Α΄ έκδ. σ. 25).

1)     Η  «Αγία Ελένη» του Παλιόπυργου. Ό,τι έχει απομείνει από την τοιχοδομή του Ιερού της.

(Η φωτογραφία δεν αποδίδει  με ευκρίνεια το ημικυκλικό της Κόγχης)

2)    Το καμαροσκέπαστο κτίσμα με διάταξη Βορρά – Νότο. Είναι συνεχόμενο σε σχήμα ( Τ ) με το

θαμμένο ναό της Αγίας Ελένης (Ανατολ.- Δύση) . Φαίνονται τα σημάδια επαφής των δύο κτισμάτων,

από τα οποία προκύπτει το μεταγενέστερο της κατασκευής- προσθήκης στον αρχικό βυζαντινό ναό.

(ΦΩΤΟ πάνω από τον Παλιόπυργο – Γρηγ. Πανουτσόπουλου. Πριν από την αποψίλωση)

3)    Ο χώρος πίσω από τον Παλιόπυργο – άποψη από Νότο. Φαίνεται το καμαροσκέπαστο κτίσμα –

προσθήκη και ό,τι έχει  απομείνει από το νότιο τοίχο του ναού της Αγ. Ελένης.

(ΦΩΤΟ πριν από την αποψίλωση)

4)    Επάνω δεξιά το καμαροσκέπαστο κτίσμα , που κατά παράδοση το λέμε «Αγία Ελένη» (δυτική όψη).

Χαμηλά με τα κεραμίδια η «Αγία Ελένη» του Γκίκα Καναβάρου.

Κάτω στο δρόμο, στην εσοχή του βράχου (δε φαίνεται) είναι και το εικονοστάσι «Αγ. Ελένη» του Ν.

Μυλωνάκου.

ΟΙ  ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ  ΠΑΡΕΧΟΝΤΑΙ ΑΠΟ  ΦΩΤΟ – ΣΙΑΧΟΣ