Η «ΑγίαΕλένη» του Παλιόπυργου.

Από το Βιβλίο του  Κώστα  Πραχάλη :

« Η  ΠΟΛΙΟΥΧΟΣ   ΚΑΙ   Η  ΠΟΛΗ ΤΗΣ »

    Η Αγια-Ελένη του Παλιόπυργου είναι η αρχή μιας μακραίωνης παράδοσης στη συλλογική μνήμη των Μολάων, που τείνει όμως να εκλείψει, αφού οι νεότερες γενιές αγνοούν παντελώς σχεδόν την ύπαρξή της.

   Κι αυτό είναι που θέλησα να αποτρέψω με την ανάδειξη του ερειπωμένου , πλην ιστορικού ναού της, μέσα από τη μικρή αυτή καταχώριση στην επανέκδο-ση του βιβλίου.

   Θέλω δε να επισημάνω εξαρχής  ότι  ο ναός της Αγίας Ελένης δεν είναι το καμαροσκέπαστο  κτίσμα που βλέπουμε ψηλά πίσω από τον Παλιόπυργο (βλ.ΦΩΤΟ), αλλά το συνεχόμενο με αυτό ερείπιο, που έχει προσανατολισμό Ανατολή-Δύση και που , για να το δεις, πρέπει να ανεβείς στο χώρο ΝΔ του βράχου.

    Είναι γεγονός ότι η δύσκολη πρόσβαση, αλλά και η πυκνή άγρια βλάστηση αποθαρρύνουν την προσέγγιση και την επιτόπια έρευνα.

    Το 2014 όμως, που συγκέντρωνα στοιχεία για το βιβλίο, με τη βοήθεια τού Γιώργου του Μυλωνάκου (Πετροπαλούκα) κόπηκαν οι θάμνοι που με τα χρόνια είχαν γίνει δέντρα ολόκληρα και σκέπαζαν το ερείπιο, καθαρίστηκε ο χώρος και αποκαλύφθηκε  ώστε να μπορεί να φωτογραφηθεί, το διασωθέν πετρόχτιστο τμήμα της «κόγχης» του ναού που βρίσκεται εκεί μπαζωμένος από τα υλικά, με τα οποία είχε κάποτε κτιστεί. Σώζεται επίσης καθ’όλο σχεδόν το μήκος του , σε μικρό όμως ύψος από το έδαφος, γκρεμισμένος ο νότιος τοίχος.

     Η όλη εικόνα του ερειπίου δε θυμίζει εκκλησία. Πρόκειται όμως αναντιρ-ρήτως για το βυζαντινό ναό της Αγίας Ελένης , για τον οποίο και η τοπική παράδοση δια στόματος των παλαιοτέρων ομιλεί, αλλά και ο Άγγλος περιηγητής  TRAQUAIR (έκδοση Βρετ. Σχολής  B.S.A. τόμ. 12 σελ. 270) αναφέρει «….ερείπια εκκλησιών στους πρόποδες του βράχου υποδεικνύουν την ύπαρξη βυζαντινής πόλης» και ο Αντώνιος Κατσώρης (Επαρχία Επιδαύρου Λιμηράς σελ. 66) επιβεβαιώνει « εις τους πρόποδας του βραχώδους φρουρίου υπήρχον μικραί εκκλησίαι* από τας οποίας σώζονται ερείπια μόνον της εκκλησίας  Κων/νου και Ελένης».

   Δεν είμαι ειδικός για να μπορώ να χρονολογήσω το κτίσμα. Απ’ ό,τι μου είπαν όμως, τα σημερινά ερείπια δεν ανήκουν στον αρχικό ναό, που είχε κτιστεί από τους πρώτους οικιστές του χώρου γύρω από το βράχο, αλλάστην  επανακα-τασκευή του λόγω ολοσχερούς καταστροφής.

   Όπως και να’χει, αυτό το άγνωστο στους πολλούς απομεινάρι του ναού της Αγίας Ελένης,  είναι το παλαιότερο από τα υπαρκτά δομημένα στοιχεία της ιστορίας των Μολάων, που φανερώνουν τη βυζαντινή αφετηρία της πόλης.

     Το καμαροσκέπαστο μονόχωρο κτίσμα, με το οποίο, όπως είπαμε, είναι συνεχόμενος σε σχήμα (Τ) ο ερειπωμένος βυζαντινός ναός, όσο κι ανμοιάζει από μακριά με εκκλησία, βεβαίως και δεν είναι, αφού είναι κλειστό από παντού με τοίχους, χωρίς ίχνος Αγίου Βήματος.

  Θα μπορούσε ίσως να πει κανείς ότι πρόκειται για το νάρθηκα του παλαιού ναού, αλλά το μεγάλο του μέγεθος σε σύγκριση μ’ αυτόν και η έλλειψη πρόσβασης απ’ όλες τις πλευρές του, καθώς και τα σημάδια επαφής στην τοιχοδομή των δύο κτισμάτων δικαιολογούν την άποψη ότι πρόκειται για μεταγενέστερη κατασκευή–προσθήκη, που χρησιμοποιήθηκε από τους Τούρ-κους μαζί με το ναό, για τις ανάγκες της φρουράς του Πύργου.

    Εξ’ αιτίας της μικρότερης ηλικίας του από τον αρχικό ναό,  μένει ακόμη όρθιο και συνεχίζει να τροφοδοτεί τη διαμορφωμένη με τα χρόνια αντίληψη, ότι αυτό το κτίσμα είναι η «Αγία Ελένη» του Παλιόπυργου. Όποιον κι αν ρωτήσεις, έτσι θα σου πει.

     Ο  Γ. Μυλωνάκος (Πετροπαλούκας) μού έδωσε τις εξής δύο πληροφορίες, σχετικά με το ναό:

α) Ο πατέρας του θυμόταν από την παιδική του ηλικία – κοντά στο 1900 –

    τη συγκίνηση και την ταραχή των μεγαλυτέρων, όταν μετά από μια  χειμω-

    νιάτικη  θεομηνία, συζητούσαν την είδηση ότι…«έπεσε η Αγια- Ελένη!».

β)  Η είσοδος στο ναό ήταν…παραδόξως στην ανατολική πλευρά του (στη μια 

     άκρη του Ιερού), επειδή όλες οι άλλες πλευρές του δεν ήταν προσβάσιμες.

     Ο Νίκος Ντανάκας, ο γνωστός βιβλιοπώλης των Μολάων, στη γνώμη και τη γνώση του οποίου «φιλτράριζα»  ό,τι έπεφτε στην αντίληψή μου σχετικά με την «Αγια- Ελένη», επιβεβαιώνοντας όλα τα παραπάνω, μού είχε αναφέρει και το εξής:

   Στα νεανικά του χρόνια συνήθιζε κάθε Κυριακή απόγευμα να ανεβαίνει στην Αγια-Ελένη του Παλιόπυργου και καθισμένος στην ίδια πέτρα να  ακούει από το ραδιοφωνάκι του το…ποδόσφαιρο της Αθήνας.

Σε μια απ’αυτές τις επισκέψεις είδε ξαφνιασμένος κάτω, μπροστά στο Ιερό, ένα

λάκκο φρεσκοανοιγμένο στις διαστάσεις τάφου, που  κατά τη γνώμη του, είχε ανοιχτεί την προηγούμενη βροχερή νύχτα. Τι βρήκαν ; Τι ξέθαψαν άραγε οι άγνωστοι «τυμβωρύχοι»;  

    Στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια με πρωτοβουλία της  Ελένης Λαμπρινάκου  έγινε κάποιες λίγες φορές λειτουργία στο κτίσμα με την καμάρα,  την ημέρα της εορτής (21 Μαϊου). Κρεμάστηκαν μάλιστα εικόνες στους τοίχους και καντηλάκια και…ζωντάνεψε -χωρίς το ναό της έστω- η «Αγια-Ελένη», αλλά, όπως ήταν επόμενο, η προσπάθεια εγκαταλείφθηκε εξαιτίας των πολλών δυσκολιών.

   Τη δεκαετία του ’50, ο Γκίκας Καναβάρος με την ίδια επιθυμία «της αναβίωσης» και με δικές του δαπάνες έκτισε κεραμοσκεπές ναϊδριο της Αγίας Ελένης κολλημένο ΒΔ στο βράχο, το οποίο όμως ούτε εγκαινιάστηκε ούτε λειτουργήθηκε ποτέ. Σ’αυτό αποθηκεύτηκε πλήθος εικόνων του δεύτερου ναού της Αγίας Παρασκευής  κατά την κατεδάφισή του για να ανεγερθεί ο σημερινός.

Τώρα το ναϊδριο είναι ερειπωμένο και ό,τι υπήρχε μέσα σ’ αυτό έχει καταστραφεί.   

   Τα τελευταία χρόνια ο Νίκος Σταύρ. Μυλωνάκος (Μολαϊτης, κάτοικος Βλαχιώτη) επειδή έβλεπε πολύ συχνά στον ύπνο του, τον Αρμένη χωροφύλακα, που ερωτοχτυπημένος είχε αυτοκτονήσει προπολεμικά πέφτοντας από τον Παλιόπυργο,  έφτιαξε στο σημείο που τον βρήκε σκοτωμένο, σιδερένιο εικονο-στάσι που το βλέπουμε στην άκρη του δρόμου σε μια εσοχή σύρριζα στο βράχο. Κι αυτό Αγία Ελένη. Τυχαίο ;

   Όχι, αν σκεφτεί κανείς ότι η πατροπαράδοτη ιστορία που «έτρεχε» από πάντα μεταξύ των κατοίκων της πόλης μας, μιλούσε για «Αγια-Ελένη» και μάλιστα χωρίς το …«Κωνσταντίνος».

   Αν τώρα λάβουμε υπόψη μας το γεγονός ότι και ο κοιμητηριακός μας ναός είναι αφιερωμένος στους αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη,  μπορούμε μετά βεβαιότητος να πούμε ότι μια ακόμη (τέταρτη) διαχρονική αναφορά  έρχεται να προστεθεί στην  ιστορική παράδοση, που ξεκινάει από τη βυζαντινή «Αγια-Ελένη» του Παλιόπυργου των Μολάων. 

   *Η άλλη «μικρά εκκλησία» , εκτός από αυτήν της  Αγ. Ελένης, είναι κατά τον Αντ.     

      Κατσώρη  βυζαντινός ναός της Αγ. Παρασκευής, ο οποίος προϋπήρχε εκεί.